آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق

کتاب "آذربایجان در جنگ جهانی اول یا فجایع جیلولوق"  تالیف دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی برای بار چهارم توسط انتشارات اختر به چاپ رسیده است. جنگ جهانی اول در تاریخ تمدن بشری عطفی محسوب می گردد که در طی آن بسیاری از نظامهای کهنه سیاسی، اجتماعی به نظامهای نوین تبدیل شد. امپراتورهای بزرگ به ممالکی کوچک تبدیل گردید و حکومتهای ملی در سطح جهان بوجود آمد. در جنگ جهانی اول، به رغم اعلام بی‌طرفی ایران، کشور ما، به‌ویژه منطقه‌ی آذربایجان صحنه‌ی حضور قوای نظامی بیگانه و نبرد میان دولت‌های روس و عثمانی و انگلیس بود. در این میان گروه‌های قومی نیز به تحریک دولت‌های یاد شده، مسلح شدند و جنگ وکشتار را دامن زدند. در چنین اوضاعی، گروه‌های مسیحی آذربایجان از جمله ارمنی‌ها و آشوری‌ها در حمایت از روسیه وارد جنگ با عثمانی شدند. آشوری‌های عثمانی که در آذربایجان به آن‌ها "جیلو" می‌گفتند نیز وارد معادلات نظامی منطقه شدند. جیلوها با حمایت روس‌ها به جنگ با عثمانی‌ها پرداختند، اما شکست خوردند و به آذربایجان گریختند و در شهرهای ارومیه و سلماس مستقر شدند. جیلوها با همکاری روس‌ها بارها به کشتار مردم آذربایجان و سوزاندن بازارها دست زدند. با خروج روسیه از آذربایجان، جیلوها از سوی متفقین (روس، انگلیس، فرانسه) پشتیبانی شدند. جیلوها در یک دوره‌ی زمانی، سیطره نظامی خود را با کشتار مردم بر ارومیه و سلماس و نواحی آذربایجان برقرار کردند، اما به زودی در مقابل عثمانی شکست خوردند و با هدایت انگلیسی‌ها به جنوب دریاچه ارومیه و از آن‌جا به پایگاه انگلیسی‌ها در همدان گریختند و سپس به اردوگاه‌هایی در شمال بغداد منتقل شدند. در این کتاب نویسنده با استفاده از اسناد و منابع مستند، جزئیات این رویدادها را با سیری تاریخی بازگو می‌کند. عکس‌هایی نیز از اشخاص یا رویدادهای مرتبط با آن به چاپ رسیده است. روش تحقیق این کتاب براساس اهمیت موضوع هم بصورت ماکرو _ بعد جهانی و منطقه ای _ و میکرو _ بعد شهری _ می باشد که طی آن هم فعالیتهای نظامی قوای روس و عثمانی و آذربایجانی شرح داده شده و سپس حوادث مختلف شهرهای غرب آذربایجان به تفکیک روز آورده شده است.